Heel lang heb ik mij in kunnen houden. Een hele tijd heb ik het over mij heen laten gaan. Al ruim een jaar sta ik in de verbaasstand, maar nu kan ik toch niet langer dan mij uiten over een zeer precair onderwerp, namelijk de nieuwe Wet verplichte Geestelijke gezondheidszorg (hierna; Wet verplichte GGZ). Als we het dat toch een keer hebben over dat de beste stuurlui aan wal staan, dan weet ik er nog wel wat. Om te beginnen met de regering. Hoe the %^*()(*^$# hebben jullie het in je hoofd gehaald om een wetsvoorstel aan te halen, die er an sich best prima uitzag en een nobel doel voor ogen had, daar acht jaar lang plasjes over te doen om er vervolgens een gedrocht van een wet van te maken en deze anno 2020 in te gaan voeren zonder ook maar enigszins te kijken naar wat dit in de praktijk met zich meebrengt!? Er wordt nu nota bene al herstelwetgeving geschreven voor deze wet die nog niet eens in werking is getreden!! Alsof Famke Louise een liedje uitbrengt zonder deze te auto-tunen maar deze in de loop van het jaar nog wel wat gaat bewerken!! Dat kan toch niet? Adem in, adem uit. Ik zal even uitleggen waar deze frustratie over gaat.
In 1994 is de Wet Bijzondere opnemingen psychiatrische ziekenhuizen (Wet Bopz) in werking getreden. Deze wet geldt tot op heden nog steeds en is bedoeld om de rechten van cliënten tijdens een onvrijwillige opname in een psychiatrische instelling te waarborgen. De doelgroep van deze wet is breed. Hij geldt namelijk voor gedwongen opnamen en behandelingen in de psychiatrie, voor mensen met een verstandelijke beperking en de psychogeriatrie (ouderen met bijvoorbeeld dementie). Buiten deze wet is er geen andere wettelijke regeling die bepaalt hoe het zit met rechten van mensen die zich laten behandelen binnen de geestelijke gezondheidszorg, behalve de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst, maar die geldt voor iedereen die te maken krijgt met een zorgverlener. De wetgever vond het wat onhandig dat er geen onderscheid in doelgroepen werd gemaakt in deze wet en ook vond hij het wat ouderwets dat iemand altijd maar moest worden opgenomen in een instelling om behandeld te worden. Beter zou het zijn dat mensen zo lang mogelijk thuis zouden blijven om het herstel te bevorderen.
Enfin, een nobel streven van de wetgever om deze wet eens grondig te bestuderen en er iets moderns op te fabriceren. Hij wilde onder andere de rechtspositie versterken, beperken van de duur van dwang, eigenlijk nog liever voorkomen van dwang en een integrale benadering van zorg op maat. Dit klinkt an sich als een goed plan en de wetgever bracht in 2010 zijn wetsvoorstellen in. Meerdere, want hij wilde een scheiding maken tussen mensen met psychiatrische aandoeningen en mensen met een verstandelijke beperking en psychogeriatrische aandoeningen. Dit resulteerde in het concept van de Wet verplichte GGZ en de Wet Zorg en Dwang. Die laatste wet zorgde voor weinig problemen, maar moest op de plank blijven liggen tot de Wet verplichte GGZ klaar was, zodat beiden tegelijk in werking zouden treden. En toen begon het gezeik en wilde iedereen eroverheen plassen. Pas in 2018 werd het wetsvoorstel Wet verplichte GGZ goedgekeurd door de Eerste Kamer. Inmiddels zijn er in acht jaar zoveel wijzigingen geweest dat de oorspronkelijke bedenker van de wet zijn eigen wettekst niet eens meer herkent. Eerst werd nog gedacht dat de invoering zou worden uitgesteld, maar nu ziet het er naar uit dat de wet toch per 1 januari 2020 zijn intrede zal maken. Of we er klaar voor zijn? De forensische GGZ zit nog met heel veel losse eindjes. Aangezien een volledige uitleg maakt dat deze blog een boekwerk zal worden, beperk ik mij tot mijn grootste frustratie, en ik kan niet beloven dat dit de laatste zal zijn in mijn reeks aan verhalen.
In een forensisch psychiatrisch kliniek verblijven cliënten met verschillende strafrechtelijke titels. Enkele bekende titels zijn tbs met dwangverpleging, tbs met voorwaarden, ISD (inrichting stelselmatige daders, de draaideurcrimineel waarvan de rechter het wel een keer tijd vond dat deze dader voor een jaar of twee van de straat zou worden gehaald) en cliënten met een voorwaardelijke veroordeling (er hangt een straf boven je hoofd maar werk je mee, dan vervalt de straf. Werk je niet mee dan krijg je een enkeltje naar de gevangenis). Nu klinkt dit allemaal erg ingewikkeld, maar er is een logica als het gaat om de rechten en de plichten van deze cliënten. Cliënten kunnen namelijk, afhankelijk van hun titel, een gedwongen of ‘vrijwillige’ rechtspositie hebben binnen de instelling. De reden dat ‘vrijwillig’ tussen haakjes staat is omdat het vaak gaat om een keuze tussen behandeling of gevangenis. De overeenkomst is dat je in beide gevallen opgesloten zit, maar bij de gevangenis zit je alleen maar je tijd uit, terwijl er tijdens behandeling wordt gekeken hoe je zo goed mogelijk terug kan keren naar de maatschappij. Meewerken aan behandeling en voldoen aan de gestelde voorwaarden zou aldus een gunstiger effect moeten hebben. Een ‘vrijwillige’ titel brengt tevens met zich mee dat een cliënt niet zo maar in zijn rechten kan worden beperkt, daarvoor is toestemming nodig. Maar niet meewerken betekent ook niet voldoen aan de voorwaarden en dit houdt in dat er een aannemelijke kans is dat iemand wordt teruggestuurd naar de gevangenis.
Bij een gedwongen titel is er meer mogelijk. Deze cliënten vallen namelijk onder de Wet Bopz. Zij kunnen zonder toestemming worden beperkt in onder andere hun bewegingsvrijheid en recht op bezoek en telefonie. Maar ook kunnen zij worden afgezonderd, gesepareerd en in het uiterste geval dwangmedicatie toegediend krijgen. Uiteraard wordt dit niet zo maar gedaan maar wordt er altijd gekeken naar de proportionaliteit, subsidiariteit en doelmatigheid per geval. Een keer iemand verrot schelden betekent immers niet dat je dagenlang in afzondering zou moeten verblijven, dat is een beetje lullig. Maar mocht een cliënt de behoefte voelen om zijn medecliënten aan te vallen, dan kan er altijd ingegrepen worden.
Enfin, vrijwillig is dus vragen om toestemming en anders mag je niet langs start maar moet je rechtstreeks naar de gevangenis. Gedwongen betekent dat je je netjes moet gedragen, anders kan het zijn dat er een spuit in je bips wordt gezet of dat je op een andere manier wordt beperkt in je zelfbeschikkingsrecht. Klinkt als een helder verhaal. Als we daar dan die verschillende titels op loslaten is het op dit moment ook nog logisch. Iedereen die zich aan allerlei voorwaarden moet houden om te verblijven in de instelling zit vrijwillig, de cliënten die een maatregel hebben, zitten er gedwongen. De rechter heeft immers opgelegd dat iemand behandeld moet worden. Concreet betekent dit dat cliënten met tbs, zowel met voorwaarden alsook dwangbehandeling, plaatsing psychiatrisch ziekenhuis en ISD gedwongen zullen zijn en cliënten met een voorwaardelijke veroordeling, voorwaardelijke invrijheidsstelling of schorsing voorlopige hechtenis als vrijwillige cliënten worden gezien. Helder verhaal. Doen we al jaren zo. Nu wordt het met die nieuwe wet toch weer anders. Alle forensische titels vallen straks onder hoofdstuk 9 waarbij er twee groepen ontstaan (vrijwillig en gedwongen) en waarbij alleen nog maar de tbs’er met dwangverpleging onder een gedwongen titel valt. De tbs’er met voorwaarden en de ISD’er worden dus als vrijwillig gezien. Dit knelt natuurlijk aan alle kanten. Waarom deze keuze?
Ik begrijp nog wel ergens dat de ISD’er wordt gezien als vrijwillig. Een cliënt met deze titel heeft namelijk nog altijd de keuze om terug te keren naar de gevangenis. Het idee dat een instelling een gunstiger regime is en dat, als je daar wilt verblijven, iemand zich aan de voorwaarden moet houden is op zich ook nog wel te begrijpen. Het wordt wat lastiger als een ISD’er ineens zwaar psychotisch wordt en er niets anders opzit dan er een spuitje in te drukken of hem in een separeerruimte plaatsen. Dat mag dus straks niet meer. Het enige wat nog mag is op hem inpraten, erg handig bij een psychotisch persoon, of hem retourneren aan de gevangenis. Mijn gedachten gaan uit aan zij die de beste cliënt op mogen halen en hem vervoeren naar een gevangenis.
Is er dan niets wat er kan worden gedaan om het ernstig nadeel van deze ISD’er af te wenden? Jazeker, maar dan moet er gelijk sprake zijn van een situatie waarbij er een crisismaatregel kan worden opgelegd. Los van het feit dat dit het alleen nog maar ingewikkelder maakt, is er ook maar heel weinig tijd op deze tijdelijke verplichte zorg op te leggen. Binnen zes uur moet de betreffende cliënt namelijk een psychiater zien, om vervolgens binnen twaalf uur de bevestiging van de burgemeester te krijgen dat er daadwerkelijk een crisismaatregel mag worden opgelegd. Mijn gedachten gaan uit naar de psychiater die in het holst van de nacht iemand in deze situatie moet beoordelen. Het wordt er in ieder geval niet makkelijker op.
Waar het grootste struikelblok ligt, is bij de tbs met voorwaarden. Dit is een lichte vorm van tbs waarbij een dader zich aan bepaalde voorwaarden moet houden, zoals bijvoorbeeld geen drugs of alcohol gebruiken, zich houden aan aanwijzingen van reclassering en/of zich psychisch laten behandelen in een instelling. Op dit moment heeft iemand met deze titel nog een gedwongen interne rechtspositie, maar vanaf januari 2020 wordt dit vrijwillig, aldus hoofdstuk 9 Wvggz. Ellendig, want zoals bij andere vrijwillige titels is het bij tbs met voorwaarden niet mogelijk om tijdelijke verplichte zorg op te leggen. Reden hiervoor is dat er geen maatregel naast een andere maatregel kan lopen. Tbs is al een maatregel an sich dus kan er niet worden gekozen voor tijdelijke verplichte zorg in aanloop naar een crisismaatregel want, zoals het woord het al zegt, dit is ook een maatregel. Wat nu als zo iemand bedenkt de hele afdeling kort en klein te slaan? Er kan dan volgens de wet niet worden ingegrepen. Wordt hij namelijk in een separeerruimte of afzondering gezet tegen zijn zin, dan wordt hij door de instelling gegijzeld en dat is strafbaar. Krijgt hij een spuitje in zijn achterste, dan wordt zijn zelfbeschikkingsrecht zwaar geschonden en zou er zelfs sprake zijn van mishandeling. De politie of reclassering dan maar bellen? Afhankelijk van het moment staan zij waarschijnlijk ook niet te springen om deze persoon te escorteren naar het huis van bewaring. Direct de tbs met voorwaarden omzetten naar tbs met dwangverpleging kan ook niet in zo’n korte tijd, dus wie zit er straks met de ellende? Juist, de hulpverleners.
Ik hoop van harte dat de overheid opschiet met die herstelwetgeving en daar dit belangrijke punt in meeneemt, anders vrees ik voor de gevolgen. Voor de medewerkers in dit soort instellingen zou ik tot die tijd zeggen, het is jullie woord tegen het woord van de cliënt 😉 Succes!