Tijdens mijn periode als docent op het hbo heb ik verschillende vakken mogen geven. Vaak waren dit juridisch inhoudelijke vakken, maar gelet op mijn achtergrond werden mij destijds ook vakken als sociale- en spreekvaardigheden toebedeeld. Superleuk om te doen aangezien dit weer wat anders is dan enkel vakinhoudelijk aan het knutselen zijn. Bij deze vakken gaat het om je sociale skills. Het was mijn taak om in zes weken de studenten bij te brengen hoe je informatie verwerkt, hoe je kunt luisteren als iemand praat en welke technieken je het beste kan hanteren als het gaat om het geven van kritiek. Het klinkt simpel, maar als we eens kijken om ons heen blijkt dat mensen communicatie het meest lastige element vinden van ons gehele bestaan. En laat daar nu juist alles om draaien! Als iedereen goed met elkaar zou kunnen communiceren waren er nu geen oorlogen, was er geen mafkees die een muur wil bouwen tussen Amerika en Mexico en was Brexit geen punt geweest. Liever goed uit elkaar dan ongelukkig samen toch?
Tijdens één van mijn colleges heb ik met de studenten gesproken over het onderwerp ‘kritiek’. Uiteraard moesten we eerst duidelijk hebben wat nu precies de definitie van kritiek is. Als ik Wiki erbij pak, staat er: hij die beargumenteerd beoordeelt, analyseert, interpreteert of observeert, is het beoordelen van daden, werken, uitspraken, theorieën enzovoort. Volgens Wiki zijn er twee soorten kritiek, namelijk constructieve kritiek en destructieve kritiek. De bewoording zegt volgens mij al voldoende, maar bij dezen alsnog de uitleg.
Constructieve kritiek is het gegrond en beargumenteerd geven van een mening over het werk van anderen, met als doel het helpen van die ander in het verbeteren van zijn werk. Een bijkomend effect is over het algemeen dat er een positieve omgeving wordt gecreëerd door de positieve grondhouding van de criticus.
Destructieve kritiek is het tegenovergestelde hiervan. Deze kritiek is vaak ongegrond en niet of slecht beargumenteerd. Het feit dat er een negatieve omgeving wordt gecreëerd kan hier zelfs een doel zijn.
Om een duidelijke illustratie te geven van zowel constructieve alsmede destructieve kritiek heb ik tijdens het college voorbeelden gebruikt van programma’s als X-factor en Idols. Met name de filmpjes waarbij Gordon helemaal stuk gaat op een dame die er naar zijn zeggen uitziet als een toiletjuffrouw, en daarna begon te huilen, vonden de studenten hilarisch.[1] Toen ik hen vroeg of zij de mening van Gordon deelden gaf bijna elke student toe dat zij deze uitspraak volledig begrepen. ‘Dus jullie zouden dit als jury ook tegen deze vrouw kunnen zeggen?’ vroeg ik ze. Neeeeee, dat nooit! No way! Op de vraag waarom niet, kreeg ik te horen dat zij dit veel te hard en kwetsend vonden. Vervolgens vroeg ik de studenten of zij weleens in zo een situatie terecht waren gekomen dat zij kritiek kregen die hen erg had geraakt. Alle studenten wisten wel een voorbeeld te geven waarbij zij kritiek hadden gekregen die hen tot op het bot had geraakt. Met name de manier waarop zij de kritiek hadden ontvangen, dus de verpakking, was hetgeen wat hen het meest pijn had gedaan. Dit was precies waar ik met de studenten aan wilde gaan werken, de verpakking van kritiek. Want het is helemaal niet verkeerd om iemand kritiek te geven, vaak helpt het juist iemand, maar dan moet het wel gaan om constructieve kritiek en niet om de destructieve variant waarbij mensen de essentie niet ontvangen en zich er daardoor alleen maar heel naar van gaan voelen.
Om een zo duidelijk mogelijk beeld te scheppen van het punt dat ik wil maken, ga ik terug naar de basis waarbij ik ervan uit ga dat iedereen het beste met elkaar voor heeft. Het is wellicht wat naïef maar ik zou geen leven meer hebben als ik overal het slechte van in zou moeten zien. Wat gaat er dan mis dat, ondanks de beste bedoelingen, mensen toch met enige regelmaat destructieve kritiek geven in plaats van constructieve? Kritiek dat kant noch wal raakt doordat de negatieve lading of verpakking, de essentie overschaduwt en waardoor de boodschap nimmer over zal komen en iemand zich alleen nog maar slechter zal voelen.
Zoals Jorge Cassieri al eens in een quote aangaf; “Kritiek is in werkelijkheid een plek waar we onze woede plaatsen. Wat doen we dan? We beginnen kritiek uit te oefenen, wat beter is dan maar zitten en kijken naar onze eigen woede.”[2] In het bijbehorende artikel, erg interessant en de moeite waard om te lezen, worden er vijf basale redenen genoemd waarom mensen er toch voor kiezen om destructieve kritiek te geven.
1. Gevoelens van minderwaardigheid
2. Ontevredenheid met jezelf
3. Opgenomen willen worden in de groep
4. Wraak en lafheid
5. Narcisme en egoïsme
De redenen an sich geven eigenlijk al genoeg aan waarom mensen het doen. Maar hoe kan het dat dit ook gebeurt door de mensen om ons heen? Degene waarvan wij verwachten dat ze altijd het beste met ons voor hebben? Mijns inziens is dat alles te herleiden is tot egoïsme. Iemand heeft wel het beste met je voor, maar zal altijd zichzelf boven jou stellen. Eigenlijk heel primitief. Denk maar eens aan de situatie dat je zelf met iemand op een onbewoond eiland zit en het eten is op. Uiteindelijk is het eten of gegeten worden. Dus destructieve kritiek hoeft dus niet per se alleen te komen van mensen die een hekel aan je hebben. Hoe moet het dan wel?
Dit heb ik mijn studenten destijds getracht te leren Ik weet niet of ze het ook hebben onthouden. Gooi als eerste je woede en frustratie overboord. Bedenk daarnaast goed wat je wilt bereiken als je het gesprek met iemand aan gaat. Wat is voor jou het gewenste resultaat? Ga vervolgens op zoek naar voorbeelden zodat je gesprekspartner makkelijker begrijpt wat je bedoelt. Het is sowieso makkelijker als je helder voor ogen hebt wat precies het probleem is, maar het kunnen uitleggen aan een ander is een tweede.
1. Beschrijf het gedrag dat je hebt waargenomen. Probeer dit zo objectief mogelijk te houden en begin niet al gelijk met de vinger wijzen.
2. Geef aan welk effect dat gedrag op je heeft. Blijf zoveel mogelijk vanuit jezelf spreken en gebruik ik-boodschappen. Dat voorkomt dat iemand zich aangevallen voelt en jij beschrijft waarom iemand jou een bepaald gevoel geeft.
3. Laat je gesprekspartner reageren. Met een AK-47 het gesprek ingaan heeft weinig zin want maak je dan niet al direct iemand (mond)dood, dan weet je ook niet of de boodschap over is gekomen. Check dus altijd even of iemand begrijpt wat je bedoelt. Het kan ook best zijn dat je zelf in een tunnelvisie zit, waardoor je de visie van de ander, die wel degelijk heeft nagedacht over hetgeen is gebeurd, compleet mist. Probeer je dus te verplaatsen in een ander.
4. Beschrijf het gewenste gedrag. Geef in het gesprek aan hoe jij de situatie liever zou zien en wat je fijn vindt dat de ander doet in een gelijke situatie. Hou het ook hierbij vooral bij jezelf. Leg niet iemand jouw manier op maar kom samen tot een constructieve oplossing.
Let op! Dit heeft alleen zin als je openstaat voor een oplossing. Mocht je je woede of frustratie niet aan de kant kunnen zetten, laat het dan eerst bezinken. Doe je dit niet dan zou je weleens dingen kunnen zeggen waar je later heel veel spijt van zult krijgen en waardoor de relatie wellicht niet meer te repareren is. En voor de ontvanger; vergeet niet dat kritiek meer zegt over de persoon die het geeft dan over de persoon die het ontvangt. Het is hun probleem, niet de jouwe.
‘Om kritiek te vermijden, doe niets, zeg
niets, wees niets’- Elbert Hubbard.
[1] www.youtube.com, Idols 4. Zoek even op Babs toiletjuffrouw (of klik op: https://www.youtube.com/watch?v=VbQoPHInp34)
[2] https://verkenjegeest.com/destructieve-kritiek-niemand-wint/