Afgelopen maandag werd op NPO een documentaire uitgezonden over het leven van Max Stam.[1] Max is een 34-jarige jongen die veertien jaar lang in het tbs-systeem heeft gezeten. Best lang als je bedenkt dat de gemiddelde duur van een tbs-maatregel gemiddeld rond de acht jaren ligt. En op zich ook vrij bijzonder dat iemand op zijn 17e levensjaar al via het volwassen strafrecht wordt berecht waarbij tbs met dwangverpleging wordt opgelegd. Max heeft in zijn jonge carrière als tbs’er bijna alle instelling in Nederland van binnen gezien. Zelf is hij van mening dat hij de delicten waarvoor hij is veroordeeld, niet heeft gepleegd. Daarnaast zegt hij, en daar heeft hij mijns inziens absoluut een punt, dat de delicten waarvoor hij is veroordeeld waarschijnlijk niet eens tbs-waardig zijn. Hoe kan het dan dat Max 14 jaren binnen heeft gezeten?
Max heeft al die tijd volgehouden dat hij zich niet schuldig heeft gemaakt aan de feiten waarvoor hij destijds is veroordeeld. Toch vond zowel de rechtbank alsmede het gerechtshof, waar de zaak voor de tweede keer volledig is bekeken, dat Max schuldig was aan verschillende feiten en dat er een geestelijke stoornis aanwezig was waardoor hij gedeeltelijk ontoerekeningsvatbaar is geweest ten tijde van het plegen van de delicten. Dit resulteerde in een gevangenisstraf met daaropvolgend behandeling in een tbs-kliniek. Aangezien er geen hoger beroep is aangetekend, is de uitspraak onherroepelijk en zit er voor Max niets anders op dan zijn straf uit te zitten en na afloop over te worden geplaatst naar een kliniek voor zijn tbs-behandeling.
Een maatregel tbs met dwangverpleging heeft geen einddatum. Een cliënt dient net zo lang behandeld te worden aan zijn stoornis totdat het ergste gevaar is geweken en hij weer terug kan keren in de samenleving. Elk jaar of elke twee jaar, afhankelijk wat de rechter uitspreekt bij een verlengingszitting, wordt gekeken of het gevaar voldoende is verminderd en de stoornis is afgenomen of eventueel onder controle is. Deze toets wordt door de rechter gedaan aan de hand van de rapportages die de instelling waar de cliënt verblijft heeft verstrekt aan de rechter. De rechter zal niet nogmaals een oordeel geven over het indexdelict waarvoor iemand de maatregel opgelegd heeft gekregen.
Max is vooral boos omdat hij elke verlengingszitting hetzelfde tegen de rechter vertelt, dat hij het niet heeft gedaan en dat hij niet vast hoort te zitten in de tbs. De rechter probeert aan Max uit te leggen dat hij tijdens een verlengingszitting enkel moet beoordelen of er nog sprake is van een stoornis waardoor er gevaar voor de maatschappij kan ontstaan. In het geval van Max moet de rechter toetsen of er bij hem nog steeds sprake is van een antisociale persoonlijkheidsstoornis en of dit mis kan lopen wanneer Max weer in de vrije buitenlucht zal recreëren. De rechters hebben in de afgelopen jaren verscheidene keren geoordeeld dat er bij Max nog steeds een stoornis aanwezig was en dat hij hierdoor een gevaar voor de samenleving zou kunnen zijn. De schreeuw van Max over het feit dat hij de delicten waarvoor hij is veroordeeld, niet heeft gepleegd, klinken als roepen in een lege ruimte. Het is namelijk niet aan deze rechter om tijdens een verlengingszitting te oordelen of iemand wel of niet terecht is veroordeeld. Het gaat enkel om de aanwezige stoornis en het gevaar.
Uit de documentaire blijkt dat Max onder andere het stickertje antisociale persoonlijkheidsstoornis heeft gekregen. Max zelf is van oordeel dat hij geen persoonlijkheidsstoornis heeft en daarom verzet hij zich vanaf het begin af aan tegen het systeem. Dit is niet erg handig van hem, want op deze manier duurt een maatregel juist langer. Uit ervaring, nee ik ben niet ooit zelf veroordeeld, weet ik namelijk dat enkel het ontkennen van het delict niet per se betekent dat je jarenlang in een kliniek komt te zitten. Het maakt de behandeling wel wat moeilijker maar an sich is het ook wel mogelijk om behandeling te volgen zonder te bekennen dat je een delict hebt gepleegd. Daarnaast, mocht het echt zo zijn dat Max niets zou mankeren, dan zou dat in de behandeling snel genoeg naar voren komen. De kans dat Max dan binnen vier jaar weer buiten zou staan zou daarmee aanzienlijk worden vergroot, dus hoe kan het dat hij uiteindelijk veertien jaar in het tbs-systeem heeft verbleven?
Waar zou Max aan lijden volgens de psychologen en psychiaters die hem hebben onderzocht? Als ik Wiki vraag wat precies de omschrijving van een antisociale persoonlijkheidsstoornis is, kom ik op:
‘De antisociale persoonlijkheidsstoornis en in de ICD-10 de dissociale persoonlijkheidsstoornis is een persoonlijkheidsstoornis die wordt gekenmerkt door een patroon van veronachtzaming of schending van de rechten van anderen en door impulsief en antisociaal gedrag. Er is vaak sprake van een gebrekkig geweten en van een geschiedenis van crimineel, agressief en/of impulsief gedrag en juridische problemen’.
Tijdens het verblijf in verschillende tbs-klinieken heeft Max verschillende ontsnappingspogingen gedaan, relaties met medewerkers en medecliënten gehad, zich niet aan afspraken gehouden, drugs gebruikt en gedeald binnen de instelling en nog meer herrie geschopt, zo blijkt uit de documentaire. Ik ben geen psycholoog maar ik vermoed dat de deskundigen aardig op het goede pad hebben gezeten. Wel zou je je af kunnen vragen wat nu de oorzaak en het gevolg is. Is het een gevalletje one flew over the cuckoo’s nest en was hij net als Jack Nickelson wat baldadig? Is Max zich zo gaan gedragen doordat hij, naar zijn zeggen, onterecht is veroordeeld? Of had Max dit stickertje al voor zijn veroordeling? Feit blijft wel dat Max met het vertonen van dit gedrag het zichzelf erg moeilijk weet te maken.
Als ik de documentaire bekijk en ik hoor hoe
Max zich heeft gedragen, kan ik niet anders dan concluderen dat het niet heel
verkeerd zou zijn geweest om hier en daar een persoonsgerichte behandeling te
volgen, ongeacht of hij terecht is veroordeeld of niet. Eenmaal buiten wordt
antisociaal gedrag namelijk ook niet getolereerd dus waarom dan niet gebruik
maken van de mogelijkheden nu je toch een tijdje binnen moet verblijven? Ik ben
overigens wel benieuwd hoe hij nu verder zijn leven op gaat pakken. Het is een
hele strijd binnen geweest, wordt het nu ook een hele strijd om buiten op de
been te blijven? Max, laat je slachtofferrol achter je en probeer er alsnog wat
moois van te maken. Op jouw leeftijd ligt de wereld nog voor je open. Sterkte!
[1] De documentaire is te zien via deze link; https://www.npostart.nl/2doc-max-een-leven-in-tbs/17-06-2019/BV_101392997